Theo lịch sử, Lạc Long Quân lấy Âu cơ con gái của Đế Lai, họ sinh được 100 trứng, nở thành trăm người con trai. Lạc Long Quân chia 50 người con xuống miền biển, đồng bằng với mình, còn 50 theo bà Âu Cơ lên Núi. Tới phương Nam, Lạc Long Quân truyền ngôi cho người con trai cả, tức: Đời Hùng Vương thứ nhất, đặt tên nước Văn Lang, đóng đô ở Phong Châu (nay là Phú Thọ) lập ra nước Văn Lang và được tôn làm Vua Hùng. Văn Lang là nhà nước đầu tiên trong lịch sử của người Việt, được cai trị bởi 18 đời vua. Các Vua Hùng đã dạy dân trồng lúa nước và chọn núi Nghĩa Lĩnh, ngọn núi cao nhất vùng để thực hiện những nghi lễ theo tín ngưỡng của cư dân nông nghiệp như thờ thần lúa, thần mặt trời để cầu mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi, vạn vật sinh sôi, nảy nở.

Hình ảnh các Vua Hùng đã trở thành vô cùng gần gũi và thân thương, dù có đi đến chân trời góc bể nào, đền Hùng và ngày giỗ tổ Hùng Vương luôn là nỗi nhớ thân thương khắc khoải của bao người con đất Việt. Nó như một biểu tượng của sự thống nhất dân tộc, sự quy tụ về một mối “con một cha, nhà một nóc”, “cùng chung một bọc” (đồng bào). Nhiều thế kỷ nay với người Việt Nam, hai từ “đồng bào”, đã trở thành bình diện của ý thức dân tộc, niềm tự hào dân tộc; điểm hội tụ tinh thần đoàn kết toàn dân tộc, điểm hội tụ ấy đã trở thành động lực tinh thần của dân tộc Việt Nam.

“Dù ai đi ngược về xuôi

Nhớ ngày giỗ Tổ mùng Mười tháng Ba

Khắp miền truyền mãi câu ca

Nước non vẫn nước non nhà ngàn năm”.

Lễ Hội đền Hùng ngày 10 tháng 3 âm lịch hằng năm trở thành cuộc hành hương lớn trở về cội nguồn của biết bao thế hệ. Trong chiến tranh, khi đất nước bị chia cắt hay những cuộc li tán của bao người xa xứ, ai ai cũng hướng về Đất Tổ và hướng và ngày giỗ Tổ với một nổi niềm đau đáu khôn nguôi. Nỗi niềm ấy khắc sâu vào máu thịt, góp phần cố kết không chia lìa người Việt, dân tộc Việt Nam và Tổ quốc Việt Nam.

Trong diễn trình lịch sử lâu dài của dân tộc từ xa xưa đến nay, Đền Hùng và ngày Giỗ tổ Hùng Vương luôn được nhân dân, Đảng, Nhà nước và Chính phủ quan tâm. Đặc biệt, ngày 6-12-2012, tại Hội nghị lần thứ bảy Ủy ban Liên Chính phủ Công ước 2003 về bảo tồn văn hóa phi vật thể diễn ra tại Pa-ri (Pháp), UNESCO đã chính thức công nhận "Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ", biểu tượng của tinh thần đại đoàn kết, truyền thống đạo lý "Uống nước nhớ nguồn" của dân tộc, là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Phạm vi công nhận của di sản gồm 109 làng có đình, đền thờ Vua Hùng thuộc thị xã Phú Thọ, thành phố Việt Trì và các huyện Cẩm Khê, Đoan Hùng, Hạ Hòa, Lâm Thao, Phù Ninh, Tam Nông, Thanh Ba, Thanh Sơn, Thanh Thủy, Yên Lập (tỉnh Phú Thọ). Ðây không chỉ là niềm vinh dự, tự hào của Ðảng bộ, nhân dân các dân tộc tỉnh Phú Thọ mà còn của đồng bào cả nước, kiều bào ta ở nước ngoài, là niềm tự hào của nhân loại.

Vua Hùng trong tín ngưỡng nguồn nguồn cội của nhân dân đã dần lan tỏa, có sức sống lâu bền từ đời này qua đời khác, dù ở cao Nguyên Lũng Cú hay ở đất mũi Cà Mau, dù sinh sống ở xa Tổ quốc, người Việt Nam đều có chung ý thức nhớ về Tổ tiên, tìm về cội nguồn.“Cây sinh nghìn nhánh từ gốc, Nước chảy muôn dòng tại nguồn”(Mộc xuất thiên chi do hữu bản. Thủy lưu vạn phái tố tòng nguyên). Về Đền Hùng là về Đất Tổ, là về nguồn. Tổ cao như núi, nguồn dài như sông, giúp ta nhận ra mình và hòa mình vào sông núi, hòa mình vào vĩnh cửu. Trong bảo lốc của đời sống thông tin hiện đại, nơi yên tĩnh chính là nơi tâm bão, ở mắt bão. Tâm linh ở trong lòng ta, một tấm lòng phi thời gian nối với tổ tiên, với vĩnh cữu. Chúng ta nguyện mãi mãi giữ gìn và phát huy những giá trị thiêng liêng của Tổ tiên và những di sản văn hóa quý báu của dân tộc, của nhân loại.  Nguyện thực hiện lời căn dặn của Bác Hồ: “Các Vua Hùng đã có công dựng nước, Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước”; phấn đấu xây dựng Tổ quốc Việt Nam ngày càng giàu mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh; nhà nhà ấm no, người người hạnh phúc.

Thêm một mùa xuân nữa, từ muôn dặm đường xuân, Con Lạc, Cháu Hồng gần xa nô nức tìm về miền quê lễ hội Đất tổ Hùng Vương trong bổi hổi khói hương, rực trời cờ đỏ, âm vang của tiếng trống đồng, tiếng chày giã gạo hòa vào thinh không…Tiếp bước mạch nguồn, ngày hội tưởng nhớ Tổ tiên, năm 2015 Giỗ tổ Hùng Vương - Lễ hội Đền Hùng do Uỷ ban nhân dân tỉnh Phú Thọ chủ trì có sự tham gia của 5 tỉnh Sơn La, Phú Yên, Đắc Nông, Tiền Giang và Bạc Liêu.

Lễ Giỗ tổ Hùng Vương sẽ được tổ chức trang nghiêm, trọng thể, mang tính cộng đồng gắn với các hoạt động hội nhằm tôn vinh di sản “Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương”. Phần lễ sẽ gồm các hoạt động như: Lễ giỗ tổ Hùng Vương; dâng hương tưởng niệm các Vua Hùng; giỗ Quốc Tổ Lạc Long Quân; dâng hương tưởng niệm Tổ Mẫu Âu Cơ; lễ rước kiệu của các xã vùng ven về Đền Hùng. Phần hội có các hoạt động được tổ chức tại Khu di tích lịch sử Đền Hùng và tại thành phố Việt Trì như: lễ rước kiệu của các xã vùng ven Đền Hùng; triển lãm tư liệu ảnh, hiện vật của đồng bào cả nước về cung tiến; hội thi gói, nấu bánh chưng và giã bánh dày liên tỉnh; liên hoan dân ca và hát Xoan Phú Thọ và các hoạt động thể thao truyền thống như bóng chuyền, vật dân tộc, bắn nỏ…Đây cũng là dịp thúc đẩy tăng cường việc giáo dục truyền thống yêu nước, đạo lý  Uống nước nhớ nguồn” củng cố khối đại đoàn kết toàn dân tộc Việt Nam trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; tạo không khí phấn khởi, thi đua lập thành tích chào mừng Đại hội đảng bộ các cấp tiến tới Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng; khẳng định cố gắng của tỉnh  Phú Thọ trong việc bảo tồn các giá trị di sản văn hóa trên quê hương đất Tổ, nhất là di sản “Hát Xoan Phú Thọ” và “Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương”…

 Nguyễn Văn Thanh