Ngay sau khi hiệp định Giơnevơ được kí kết, trước âm mưu xâm lược của đế quốc Mỹ và chính sách đàn áp, khủng bố của chính quyền tay sai Ngô Đình Diệm ở Miền Nam đã lên đến đỉnh cao về mức độ khốc liệt và tính chất man rợ của chúng, đặt các lực lượng Miền Nam và chính phủ Miền Bắc trước một sự lựa chọn khắc nghiệt. Để kịp thời đối phó với tình hình và lãnh đạo toàn dân dân đấu tranh chống lại chế độ đế quốc tay sai Mỹ Diệm, Trung ương Đảng lao động Việt Nam triệu tập hội nghị lần thứ 15 (13/ 01/ 1959) để bàn về cách mạng miền Nam – Bắc, tập trung giải phóng Miền Nam, xây dựng và bảo vệ miền Bắc.

Ngay sau hội nghị Trung ương 15, Tổng Quân ủy Trung ương đã họp bàn về việc xây dựng lực lượng vũ trang Miền Nam và chuẩn bị tìm cách đưa một số bộ phận quân đội cùng với vũ khí đạn, dược, vật tư… vào chi viện cho chiến trường Miền Nam một cách bí mật, an toàn, tránh sự kiểm soát, phát hiện của kẻ thù. Ngày 19/5/1959 Tổng Quân ủy Trung ương quyết định thành lập “ Đoàn quân sự đặc biệt” ( sau đó gọi là Đoàn 559) có nhiệm vụ mở xuyên đường Trường Sơn vào Nam, nhằm xây dựng tuyến chi viện chiến lược, vận chuyển vật chất và binh lực từ hậu phương lớn Miền Bắc cho tuyền tuyến Miền Nam. Cũng chính từ đây – đường Trường Sơn – Đường Hồ Chí Minh huyền thoại được hình thành, là mạch máu giao thông quan trọng, góp phần quyết định và sự thắng lợi vĩ đại của cách mạng Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước.

Trường Sơn xẻ dọc, xẻ ngang

Xẻng tay mà viết nên trang sử vàng

Trường Sơn vượt núi băng sông

Xe đi trăm ngã, chiến công bốn mùa

Trường Sơn đông nắng, tây mưa.

Ai chưa đến đó như chưa hiểu mình.

                                                          ( Tố Hữu)

Lúc đầu đường Hồ Chí Minh trên bộ là con đường mòn đi dọc phía đông dãy Trường Sơn, luồn lách qua hàng rao, đồn bốt và sự đánh phá ác liệt của Mỹ - Ngụy.

Sau một thời gian “xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước” con đường ngày một nối dài, vượt xa với quy mô, phạm vi cả Đông và Tây dãy Trường Sơn, xuyên qua 20 tỉnh thuộc 3 nước Đông Dương. Đường Hồ Chía Minh là khúc ruột nối các truyến vận tải của hậu phương lớn Miền Bắc, các tuyến vận tải của các chiến trường thuộc 3 nước Việt -  Lào – Campuchia, đã tạo nên một hệ thống liên hoàn và vững chắc.

Nói đến Trường Sơn là nói đến sự hi sinh, gian khổ, đồng thời cũng là nói đến sự khát vọng “ Không có gì quý hơn độc lập – tự do” của con người Việt Nam. Bất chấp sự hủy diệt của kẻ thù và những khó khăn, trở ngại của thời tiết, địa hình trong 16 năm(1959 – 1975) . Đặc biệt từ sau năm 1964 đường Trường Sơn như một trận đồ bát quái vươn ra các chiến trường bằng mọi ngã. Các đơn vị bộ đội và thanh niên xung phong trên tuyến đường Hồ Chí Minh đã vượt qua muôn vàn gian lao, thử thách, dũng cảm, kiên cường chống trả cuộc chiến  tranh xâm lược tàn khốc của Mỹ - Ngụy. Thời gian này, chúng đã ném xuống đây hơn 3,5 triệu tấn bon đạn, nhiều hơn số lượng bom đạn Mỹ đã sử dụng trong đại chiến thế giới lần thứ hai. Bằng vũ khí thô sơ và lòng quả cảm, ta đã bắn rơi 2.455 chiếc máy bay các loại . Địch cũng đã mở 5 chiến dịch tấn công binh chủng hợp thành gồm Mỹ - Ngụy , cùng hàng ngàn biệt kích, thám báo để đánh phá ta…Song với quyết tâm của toàn đảng, toàn dân và toàn dân ta luôn hướng  về Miền Nam ruột thịt, ta đã lần lượt đánh tan các chiến dịch lớn, nhỏ của địch, tiêu diệt và bắt sống 18.470 tên. Đồng thời ta cùng với quân dân nước bạn Lào giải phóng đất đai, xây dựng cơ sở cách mạng ở 6 tỉnh Trung – Hạ Lào. Với trí, lực của hàng triệu khối óc, con tim, ta đã xây dựng được hơn 16.700km đường bộ, hơn 500 km đường sông và 1.400 km đường ống dẫn xăng dầu, 1.350 km đường hữu tuyến dây liên lạc và thiết bị tiếp sức, tổ chức hành quân đi bộ và cơ động bằng cơ giới được 2 triệu quân vào chiến trường, vận chuyển chi viện cho chiến trường miền nam được hơn 1 triệu tấn vũ khí, đạn dược, và lương thực…

Quân ta với lực lượng các xe pháo hùng hậu, ngày đêm hối hả nối đuôi nhau trên các ngã đường thần tốc, táo bạo, bí mật và bất ngờ, nên đã quét sạch quân thù như thế chẻ tre, để tất cả cùng nhau “ Tiến về Sài Gòn ta quét sạch giặc thù… Tiến về Sài Gòn giải phóng Miền Nam…” Làm nên cuộc toàn thắng lịch sử - giải phóng hoàn toàn Miền Nam, thống nhất tổ quốc vào mùa xuân 1975 và hát vang khúc ca khải hoàn “ Như có Bác Hồ trong ngày vui đại thắng”

Đường Hồ Chí Minh là một sự sáng tạo độc đáo về chiến lược của Đảng ta trong thời kì chống Mỹ cứu nước ta, là con đường huyền thoại thống nhất Bắc – Nam, là con đường liên minh, đoàn kết và chiến đấu thắng lợi của 3 nước anh em: Việt Nam – Lào – Campuchia, là biểu tượng sáng ngời của chủ nghĩa anh hùng cách mạng trong thời đại Hồ Chí Minh, đúng như lời bình luận của một nhà báo pháp viết trên tờ Le Figaro( 1971) “ Con đường Hồ Chí Minh trở thành câu chuyện thần thoại ở Đông Dương chính con đường mòn đã quyết định hòa bình hay chiến tranh. Quân đội mạnh nhất thế giới đã không làm gì được con đường này. Cái máy bay khổng lồ B52 đã ném bom xuống đường mòn Hồ Chí Minh để hủy diệt, nhưng nó vẫn tồn tại, là con rắn trăm đầu luôn mọc lại.”

Đường Trường Sơn- đường Hồ Chí Minh đã hoàn thành sứ mệnh lịch sử trọng đại của nó trong sự nghiệp kháng chiến chống Mỹ, cứu nước. Đó là con đường giải phóng, “Con đường của ý chí quyết thắng, của lòng dũng cảm, của khí phách anh hùng. Đó là con đường Nam-Bắc, thống nhất nước nhà, là con đường tương lai giàu có của Tổ quốc ta. Đó cũng là con đường đoàn kết của các dân tộc, của ba nước Đông Dương”- như lưu bút của cố Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam Lê Duẩn trong sổ vàng truyền thống Bộ đội Trường Sơn. Với tầm nhìn chiến lược của một nhà quân sự lỗ lạc, Đại tướng Võ Nguyên Giáp không chỉ thấy được tầm quan trọng của con đường này đối với dân tộc ta để giải phóng miền Nam mà đây cũng là con đường đoàn kết của ba dân tộc Đông dương cùng đãnh Mỹ: “Con đường Trường Sơn là con đường nối liền Nam Bắc, con đường thống nhất đất nước, cũng là con đường của tình đoàn kết quốc tế mang sự ủng hộ và giúp đỡ hết lòng của nhân dân ta đối với nhân dân nước Lào anh em, nhân dân nước Campuchia anh em… Tiền đồ con đường Trường Sơn rất vẻ vang, khả năng của bộ đội Trường Sơn rất to lớn.” (Đại tưỡng Võ Nguyên Giáp-Trích lời ghi trong sổ vàng truyền thống của Bộ đội Trường sơn 1973).

Ngày nay, tiếp nối truyền thống anh hùng năm xưa, đường Hồ Chí Minh trong thời đánh Mỹ đã được Đảng, Nhà nước tiếp tục đầu tư xây dựng để trở thành con đường chiến lược trong thời kì CNH – HĐH, góp phần xóa đói giảm nghèo, đưa miền núi xích lại gần với miền xuôi, bảo đảm an ninh Quốc phòng.., nhằm thúc đẩy sự phát triển về mọi mặt của đời sống xã hội. Nó càng có ý nghĩa to lớn hơn khi chúng ta vui mừng  ngày 9/12/2013 vừa qua, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 2383/QĐ/TT-TTg về việc xếp hạng Di tích Quốc gia đặc biệt "Di tích lịch sử Đường Trường Sơn-Đường Hồ Chí Minh", đoạn qua các tỉnh Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế,Quảng Nam, Kon Tum, Gia Lai, Đắk Lắk, Đắk Nông, Bình Phước.

Tự hào về Trường Sơn, tự hào về con đường mang tên Bác Hồ vĩ đại. Hi vọng, trong thời gian không xa con đường mang tên Bác lại một lần nữa sẽ đưa đất nước tiến đến mạnh giàu.

          Nguyễn Văn Thanh