Lý Tự Trọng, tên thật là Lê Văn Trọng, sinh năm 1914, nguyên quán xã Việt Xuyên, huyện Thạch Hà, tỉnh Hà Tĩnh. Lý Tự Trọng sinh ra trong một gia đình Việt kiều yêu nước ở Thái Lan, tại Bản Mậy, tỉnh Nakhoon, Thái Lan.

Cha là Lê Hữu Đạt, tức Lê Khoan, quê ở làng Việt Xuyên, huyện Thạch Hà, tỉnh Hà Tĩnh và cụ Nguyễn Thị Sờm, quê ở huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh. Do không chịu nổi ách áp bức bóc lột của bọn thực dân phong kiến, cụ Khoan đã cùng một số bà con rời quê sang Thái Lan sinh sống và tham gia hoạt động cách mạng Năm 1914, ông bà sinh con trai đầu lòng là Lê Văn Trọng. Năm 7 tuổi Lê Văn Trọng được tham gia học tập tại Trường sơ học của cụ Tú Đặng. Tuy ít tuổi nhưng chăm chỉ học tập Hán Văn, chăm chỉ lao động, sớm hiểu được nỗi khổ cực của nhân dân ta dưới chế độ cai trị của thực dân Pháp và phong kiến tay sai.

Năm 1925, Hội Việt Nam cách mạng thanh niên thành lập ở Quảng Châu – Trung Quốc, nhằm tổ chức và lãnh đạo quần chúng đoàn kết lại, kịch liệt đấu tranh đánh đổ đế quốc chủ nghĩa Pháp và tay sai. Cuối năm 1926, Lê Hữu Trọng được tổ chức Việt Nam Thanh niên Cách mạng đồng chí Hội chọn sang Quảng Châu – Trung Quốc học tập và được Bác Hồ đưa vào nhóm “Thiếu niên tiền phong Việt Nam”, một hình thức tổ chức thanh thiếu niên cộng sản đầu tiên của cách mạng Việt Nam. Lê Hữu Trọng được Bác Hồ đổi tên là Lý Tự Trọng (cùng họ với Lý Thụy – tên gọi bí mật của đồng chí Nguyễn Ái Quốc lúc bấy giờ). Lý Tự Trọng và các thành viên trong nhóm “Thiếu niên tiền phong Việt Nam” được bồi dưỡng về kiến thức nói chung và đặc biệt là nhiệm vụ cách mạng Việt Nam. Sau đó Lý Tự Trọng được Bác Hồ giới thiệu vào học tại một trường trung học của Chính phủ Tôn Trung Sơn ở Quảng Châu. Qua một thời gian ngắn, Lý Tự Trọng đã thông thạo tiếng Trung và được cử làm liên lạc cho Tổng bộ Việt Nam thanh niên cách mạng đồng chí Hội ở Quảng Châu. Vốn thông minh hoạt bát, mưu trí, Lý Tự Trọng đã góp phần tích cực vào việc liên lạc giữa Tổng bộ Việt Nam Thanh niên Cách mạng đồng chí Hội với Đảng bạn và cán bộ cách mạng Việt Nam hoạt động tại Trung Quốc, đồng thời tổ chức việc chuyển thư từ, tài liệu của Đảng về nước.

Đến giữa năm 1929, tình hình cách mạng đã có chuyển biến mới. Các tổ chức cộng sản ở Việt Nam lần lượt ra đời. Lý Tự Trọng được cử về nước hoạt động tại Sài Gòn – Chợ Lớn đảm nhận nhiệm vụ liên lạc trong và ngoài nước cho Xứ ủy Nam Kỳ; đồng thời, Lý Tự Trọng được giao một nhiệm vụ đặc biệt, vận động tập hợp thanh niên trong các nhà máy, trường học để thành lập Đoàn thanh niên cộng sản. Mặc dầu công việc hết sức nguy hiểm, bọn mật thám suốt ngày lùng sục, nhưng nhờ tài trí thông minh, Lý Tự Trọng đã vượt qua tất cả và hoàn thành mọi nhiệm vụ được giao. Nhân dịp kỷ niệm một năm cuộc khởi nghĩa Yên Bái, Xứ ủy Nam Kỳ quyết định tổ chức một đợt tuyên truyền tố cáo các tội ác của thực dân Pháp và kêu gọi quần chúng đấu tranh. Ngày mồng 8 tháng 02 năm 1931, lợi dụng lúc bà con đi xem bóng đá ở sân vận động Sài Gòn tập trung rất đông, các chiến sỹ cách mạng đã tổ chức một cuộc mít tinh chớp nhoáng. Cờ đỏ búa liềm giương cao. Một đồng chí đứng lên diễn thuyết kêu gọi quần chúng đánh đổ thực dân Pháp. Giữa lúc ấy, tên mật thám Pháp Lơ – gơ – răng và bọn cảnh sát đi cùng đã ập tới. Không còn cách nào khác để cứu đồng chí mình, Lý Tự Trọng đã rút súng bắn chết tên mật thám cứu thoát đồng chí diễn thuyết. Bị vây hãm ráo riết, Lý Tự Trọng đã bị bắt. Thực dân Pháp đưa anh về giam ở bốt Ca – ti – na và tra tấn vô cùng dã man nhưng anh không khai báo nửa lời. Chúng đã dùng nhiều đòn tra tấn anh nhưng tất cả đã vô hiệu.

Lý Tự Trọng đã bị kết án tử hình. Đứng trước cái chết, Lý Tự Trọng không hề run sợ, anh đã chủ động biến phiên tòa của đế quốc thành một diễn đàn của người chiến sỹ cộng sản. Khi luật sư bào chữa xin bọn thực dân “mở lượng khoan hồng” vì Lý Tự Trọng chưa đến tuổi trưởng thành, “hành động thiếu suy nghĩ”, anh đã gạt phắt và dõng dạc nói: “Tôi hành động có suy nghĩ, tôi hiểu việc tôi làm, tôi làm vì mục đích cách mạng. Tôi chưa đến tuổi trưởng thành thật, nhưng tôi đã đủ trí khôn để hiểu con đường của thanh niên chỉ là con đường cách mạng, không thể có con đường nào khác”.

Ở con người Lý Tự Trọng cũng toát lên đức tính cần cù ham học hỏi, tố chất thông minh thiên bẩm. Chính truyền thống gia đình, dòng họ và hồn thiêng sông núi của quê hương đã hun đúc, trao, truyền cho Lý Tự Trọng khí chất “ thông minh, vui tính, siêng học, siêng làm”. Nhiều nhân chứng lịch sử và tài liệu khẳng định rằng, ở môi trường học tập nào trí tuệ, tư chất thông minh bộc lộ tất rõ. Uy tín, linh hoạt trong xử lý nhiều tình huống cách mạng lúc bấy giờ đặt ra, anh đã nhận được sự tin tưởng tuyệt đối của cấp trên khi giao nhiệm vụ. Mặc dù mới độ tuổi 17 nhưng anh thông thạo nhiều ngoại ngữ như tiếng Thái, Việt, Anh, Pháp, Nga.  

Cuộc đời và sự nghiệp cách mạng của Lý Tự Trọng  tuy ngắn, nhưng anh đã nêu một tấm gương đấu tranh kiên cường anh dũng và những tiếng hô của anh: “Đả đảo thực dân Pháp”, “Đảng cộng sản Đông Dương muôn năm”, “Cách mạng Việt Nam thành công muôn năm” đã cổ vũ mạnh mẽ, tạo một làn sóng căm phẫn phản đối tội ác của thực dân Pháp đối với tù nhân trong khám lớn Sài Gòn. Lý Tự Trọng đã hiên ngang bước lên máy chém, hát vang bài Quốc tế ca. Tinh thần cách mạng bất khuất của Lý Tự Trọng đã làm cho kẻ thù vô cùng khiếp sợ và đã động viên cổ vũ mạnh mẽ phong trào cách mạng trong cả nước lúc bấy giờ.

Câu nói:“Con đường của thanh niên chỉ là con đường cách mạng, không thể có con đường nào khác” đã trở thành tuyên ngôn thể hiện trách nhiệm thời đại của những người trẻ tuổi.

Kỷ niệm 100 năm ngày sinh Anh hùng Lý Tự Trọng, đây là dịp đễ ôn lại công lao to lớn, ý chí kiên cường, tinh thần bất khuất, tấm gương hy sinh quên mình vì nước, vì dân của người anh hùng trẻ tuổi. Theo bước chân Anh hùng Lý Tự Trọng – Xây dựng giá trị hình mẫu thanh niên Việt Nam thời kỳ mới: “Tâm trong, trí sáng, hoài bão lớn” do Ban Bí thư Trung ương Đoàn phát động, góp phần xây dựng quê hương, đất nước ngày càng văn minh, giàu đẹp.

Tài liệu tham khảo:

- www.lichsuvietnam.vn

-Lịch sử Hà Tĩnh, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2000

-Chuyện kể về Lý Tự Trọng, NXB Kim Đồng

NGUYỄN VĂN THANH